2023 was opnieuw een bewogen jaar voor het bosbeleid. Twee Europese kanjers van wetten brengen hoop voor bos in Vlaanderen en wereldwijd, maar tegelijk werden we om de oren geslagen met minder positief nieuws over de toestand van bos. We toonden zelf aan dat we elke dag nog een groot voetbalveld bos verliezen in Vlaanderen en ook wereldwijd leggen ons voedselsysteem en de klimaatcrisis steeds meer druk op bos. Hieronder blikken we terug op de belangrijkste beleidstopics en ons werk errond. Met het verkiezingsmemorandum richten we onze blik op het verkiezingsjaar 2024. Veel leesplezier!

2023 bracht een stevige portie hoop voor bossen wereldwijd. Afgelopen juni ging de Europese wet tegen geïmporteerde ontbossing - de EUDR - officieel van kracht. Een bos-mijlpaal, als eerste wettelijk instrument dat de invoer van producten gelinkt aan ontbossing verbiedt. Over heel Europa en zelfs wereldwijd zijn bedrijven actief in de waardeketens van rundsvlees, leder, cacao en chocolade, palmolie, soja, koffie, rubber, hout, papier en drukwerk, houtskool en meubels zich beginnen voorbereiden om de wet te kunnen naleven. Vanaf 2025 zullen ze voor elk product dat ze op de markt brengen moeten aantonen dat het ontbossingsvrij werd geproduceerd. Andere landen zijn gelijkaardige wetgeving aan het opmaken.  

De wet is behoorlijk sterk, met onder andere heel strikte informatie-eisen over de oorsprong van de producten. Dat is zeker ook te danken aan de inspanningen van de #Together4Forests campagne, waarbij honderden NGO's over heel Europa meer dan 1 miljoen burgers mobiliseerden om een ambitieuze wet te eisen. De EUDR heeft het potentieel om een kentering in te zetten, om vanaf nu ontbossing overal ter wereld mee te helpen terugdringen. Maar daarvoor is het onmisbaar dat aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan. Zo moet de Belgische overheid voldoende middelen en personeel voorzien voor handhaving van de wet. Er moet een fair en stevig kader voor ondersteuning worden opgezet voor producerende landen en kleinschalige producenten. Bij toekomstige herzieningen van de wet moet het toepassingsgebied van de wet verder worden uitgebreid.  

Bedrijven hebben nog een jaar om zich klaar te maken voor naleving van de EUDR. Voor de chocoladesector belooft dit alvast nog een grote uitdaging te worden. In 2022 kon slechts 10% van de Belgische chocolade als ontbossingsvrij geclaimd worden. Daarom organiseerden WWF en BOS+ een event voor bedrijven uit de hele sector, om hen te wijzen op het belang van het probleem en manieren aan te reiken om ontbossing uit hun waardeketens te weren. We namen ook deel aan een event van the Shift over de implicaties van de wet voor KMO's. 
 
In 2024 zal het aantal activiteiten rond de wet ongetwijfeld nog toenemen. BOS+ blijft zich actief mee inzetten in dit cruciale voorbereidingsproces, om ervoor te zorgen dat de wet haar potentieel kan waarmaken. We houden ook de vinger aan de pols bij onze lokale partners in landen met tropisch bos, om hun bezorgdheden rond de wet mee te nemen in onze beleidsaanbevelingen. 

Beeld: WWF

Tegenover de ronkende beloften voor een internationale ontbossingsstop, staat een zorgwekkende realiteit in Vlaanderen. Een rapport van BOS+ en Greenpeace luidde net voor de zomer de alarmbel: elke dag verdwijnt in onze bosarme regio nog een groot voetbalveld bos mét vergunning. Ofwel zo’n 5000 hectare in 20 jaar tijd.

De bescherming van onze Vlaamse bossen moet en kan beter. Dat werd het uitgangspunt van onze bosbehoudscampagne die we het voorbije jaar samen met Greenpeace lanceerden en ook in 2024 zullen verderzetten. Een strijd van lange adem, met tal van partners en met de steun van onze achterban. Met soms donkere wolken, maar ook met lichtpuntjes. Een terugblik lees je via de knop hieronder. 

Beeld: Tim Dirven - Greenpeace

Stoppen van ontbossing blijft dé prioriteit, tegelijk blijft het cruciaal dat we werk maken van bos- en natuurherstel. Een groot deel van onze beschermde natuur bevindt zich in povere toestand, terwijl natuurherstel tussen de 8 en 38 euro per geïnvesteerde euro kan opleveren. Een Europese Natuurherstelwet zou dan ook een van de sluitstukken van de Green Deal worden. Lidstaten zouden concrete en verplichte doelstellingen krijgen, zoals de oppervlakte te herstellen gebied of een toename in oude bomen in bos.  
 
Geïnspireerd door #Together4Forests werd de #RestoreNature campagne opgezet, om pleidooi te voeren voor een ambitieuze natuurherstelwet. Ook hier tekende BOS+ present, als lid van de Belgische Biodiversiteitscoalitie. Vanuit de landbouwlobby en de Europese christendemocratische fractie kwam er zodanig veel weerstand dat de campagne uitmondde in een ware overlevingsstrijd. Naast milieuorganisaties sprongen honderdduizenden burgers, wetenschappers, bedrijven en zelfs de voorzitter van de CM in de bres voor Natuurherstel. Meer dan 1600 mensen stuurden via BOS+ een mail naar Europarlementsleden. 
 
Het parlement luisterde, maar de stemmingsrondes voor de zomer waren nagelbijtend spannend. In het najaar werd verder onderhandeld en werd - ondanks de onthouding van België -  een consensus bereikt over een finaal voorstel. Begin 2024 zou de wet normaal worden aangenomen. De uitvoering ervan zal een hoofdthema blijven voor de Biodiversiteitscoalitie.  

Er is nog veel werk aan de bescherming van hoogstammige bomen in Vlaanderen. Dat was de conclusie van een onderzoeksrapport dat BOS+ en Advocaten Leuven begin 2023 afleverden in opdracht van het departement omgeving. Voor het eerst konden we over heel Vlaanderen in kaart brengen waar, waarom en door wie bomen buiten het bos gekapt worden. Met soms pijnlijke vaststellingen voor wie bomen en bos genegen is. Amper 1 op 10 vergunningsaanvragen voor het kappen van bomen wordt geweigerd, maar daar bovenop is de kap van veel bomen niet eens vergunningsplichtig. Een brede waaier aan vrijstellingen in de Vlaamse regelgeving zorgt ervoor dat onder andere bomen rond vergunde gebouwen, bomen met een beperkte stamomtrek en bomen op het openbaar domein in principe vrij gekapt mogen worden. Lokale besturen die wél een betere boombescherming nastreven, worden daarin belemmerd door een recente wetswijziging.  
 
De alarmbellen bereikten ook het Vlaams Parlement, waar BOS+ de studieresultaten en onze beleidsaanbevelingen deze lente kon voorstellen tijdens een hoorzitting in de commissie Leefmilieu. Daar pleitten we voor het inperken van een aantal problematische vrijstellingen, een evenwichtiger vergunningenbeleid en meer erkenning van het algemeen belang van bomen. Verschillende commissieleden drukten hun bezorgdheid over de hoge kapcijfers uit en ook bevoegd minister Demir beloofde de kwestie verder te onderzoeken. Is een oplossing op decretaal niveau nog voor deze legislatuur?  

2023 werd het warmste jaar ooit sinds de metingen begonnen, en dat was verre van het enige klimaatrecord dat dit jaar werd gebroken. Ongeziene temperaturen en aanhoudende droogte gingen gepaard met enorme bosbranden. Ook in het Amazonegebied, dat al sterk onder druk staat door ontbossing en bosdegradatie. In het najaar toonde een rapport aan hoe we steeds meer planetaire grenzen overschrijden, wat ons dichterbij gevaarlijke klimaat-kantelpunten brengt.  
 
De verwachtingen waren dan ook hooggespannen voor de klimaatonderhandelingen op COP28. Die werden niet ingelost, maar het lijkt er wel op dat deze editie een kantelpunt kan inluiden in de goeie richting. De noodzaak om 'weg te bewegen' van fossiele brandstoffen werd voor het eerst expliciet in het akkoord opgenomen. Net zoals het stoppen van ontbossing overigens. Daarover werden eerder in de marge van COP26 al beloftes gemaakt. Een stevige inhaalbeweging is daar wel nodig: in het jaar na de Glasgow-belofte nam ontbossing met 4% toe.  
 
De stapsgewijze vorderingen op de klimaatonderhandelingen staan in schil contrast met de urgentie van de klimaatcrisis. Bij de start van COP28 kwamen 25.000 mensen op straat in Brussel voor de Klimaatmars, om een ambitieus, doortastend en rechtvaardig klimaatbeleid te eisen van onze overheden. We werden daarbij gesterkt in onze overtuiging door de uitspraak in de Klimaatzaak, die onze Vlaamse, Brusselse en Federale overheden een emissiereductieverplichting van -55% oplegt. Hopelijk worden daarvoor in 2024 al stevige stappen gezet.  

2024 wordt een bijzonder belangrijk verkiezingsjaar: zowel in juni als in oktober trekken we met z'n allen naar de stembus. Voor gewestelijke, federale, Europese én lokale verkiezingen. Een bepalend moment voor het overheidsbeleid en daarmee onze samenleving voor de komende 5 jaar.  Wat we het bos, de bomen en onze maatschappij toewensen in een nieuwe beleidsperiode, publiceerden we deze zomer in een uitgebreid verkiezingsmemorandum. Door werk te maken van meer en beter bos reiken we meteen ook oplossingen aan voor een aantal van de belangrijkste uitdagingen waar onze samenleving vandaag mee geconfronteerd wordt.   
 
Onder de titel 'Veerkracht voor bomen en samenleving' hebben we deze ambities de afgelopen maanden voorgesteld aan de verschillende democratische partijen. Zo trachten we onze voorstellen zoveel mogelijk doorwerking te laten vinden in de programma's en het toekomstig beleid. We kijken uit naar de partijprogramma's die binnenkort zullen verschijnen, en de maatregelen die zij voorstellen voor bos en natuur. De komende maanden zullen we de tekst ook vertalen naar het lokaal bestuursniveau, zodat ook zij ermee aan de slag kunnen.